Kullanılabilirlik Değerlendirmesi Temelleri

kullanilabilirlik degerlendirmesi

Kullanılabilirlik Değerlendirmesi; kullanıcıların, amaçlarına ulaşmak için bir ürünü ne kadar iyi kullanıp öğrenebildiklerine odaklanırken, aynı zamanda onların, bu süreçten ne kadar tatmin olduklarına da değinmektedir. Bu bilgiyi toplayabilmek için yetkililer; var olan bir sitenin kullanıcılarından geribildirim almak ya da yeni bir siteyle ilgili planları öğrenmek amacıyla çeşitli yöntemler kullanmaktadır.

Kullanılabilirlik Nedir?

Kullanılabilirlik; kullanıcının, web siteleri, yazılımlar, cihaz ya da uygulamaları kapsayan ürün ya da sistemlerle olan etkileşimi sırasındaki deneyimlerinin kalitesini ifade etmektedir.

Kullanılabilirlik; etkinlik, verimlilik ve tamamıyla memnuniyet odaklıdır.

Kullanılabilirlik; yalnızca bir ürün, sistem ya da kullanıcı arayüzüne ait tek boyutla bir özellik değildir. Kullanılabilirlik, aşağıdaki unsurların bir kombinasyonudur:

SEZGİSEL TASARIM: Site navigasyon ve mimarisinin, hiçbir efor gerektirmeden anlaşılabilmesidir.

ÖĞRENME KOLAYLIĞI: Arayüzü daha önce hiç görmemiş bir kullanıcının, basit görevleri ne kadar kısa sürede tamamlayabildiğiyle ilgilidir.

KULLANIM ETKİNLİĞİ: Deneyimli bir kullanıcının basit görevleri ne kadar kısa sürede tamamlayacağına odaklanır.

AKILDA KALICILIK: Siteyi daha önce ziyaret etmiş olan kullanıcının, sonraki ziyaretlerinde siteyi etkin kullanabilecek kadar iyi hatırlayıp hatırlayamaması ile ilgilenir.

HATA SIKLIĞI ve ŞİDDETİ: Kullanıcıların ne kadar sıklıkla hata yaptığı, hataların boyutu ve telafisiyle ilgilenir.

BİREYSEL MEMNUNİYET: Kullanıcının, sunulan sistemi kullanmayı ne kadar sevdiğine odaklanır.

Değerlendirme Metotları Nelerdir ve Ne Zaman Uygulanmalıdır?

Kullanışlı siteler geliştirmenin anahtarı, kullanıcı odaklı tasarımı işin merkezine koymaktır. Konumuz ‘kullanılabilirlik testi’ olduğunda, ’erken ve sık test’ kavramı oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Süreç içerisinde mümkün olduğunca erken test etmek, kullanıcı odaklı tasarımın bir parçasıdır. İçeriğinizi, bilgi mimarisini, görsel tasarımı, etkileşim tasarımını ve genel kullanıcı memnuniyetini geliştirmek ve iyileştirmek için kullanabileceğiniz farklı pek çok yöntem bulunmaktadır.

Test etmenin sunduğu fırsatlar aşağıdaki gibidir:

Bu testlerden bir ya da birkaçının kombinasyonu; site, sistem ya da uygulamanızın kullanılabilirliğini radikal bir şekilde geliştirecektir.

Test Sonucu Çıkan Verilerle Çalışmak:

Kullanılabilirlik değerlendirmeleri, iki tip veri elde etmenizi sağlar:

Niceliksel veri gerçekte neler olduğunu gösterir

Niteliksel veri ise katılımcıların fikir ve düşüncelerini görmenizi sağlar

Tüm veriler topladığında, aşağıdakiler için kullanılmalıdır:

  • Web sitenizin kullanılabilirliğini değerlendirmek
  • Geliştirme için öneride bulunmak
  • Önerileri uygulamak
  • Yapılan değişikliklerin etkinliğini ölçmek için yeniden test etmek

Kullanıcı Araştırması Temelleri

kullanici arastirmasi

Kullanıcı Araştırması; çeşitli gözlem teknikleri, görev analizleri ve diğer geribildirim yöntemleri vasıtasıyla kullanıcı davranışlarını, ihtiyaç ve motivasyonlarını anlamaya odaklanmaktadır.

Mike Kuniaysky kullanıcı araştırmasını; “tasarımın, hedef kitle üzerindeki etkisini anlama süreci” olarak tanımlamıştır.

Uygulamanız gereken ya da ihtiyaç duyacağınız kullanıcı araştırması türleri; geliştirmekte olduğunuz site, sistem ya da uygulamanın türüne, zaman çizelgenize ve dış etkenlere bağlı olarak değişim göstermektedir.

Kullanıcı Araştırması Yöntemleri Ne Zaman Uygulanır?

Aşağıdaki tabloda kullanıcı odaklı tasarım (UCD) süreci rehberliğinde, projenizin her aşamasında uygulayabileceğiniz araştırma türü örneklerini bulabilirsiniz. Bazı yöntemler, projenizin yalnızca bir ya da birkaç aşamasında birden kullanılabilmektedir.

YÖNTEMLERKullanıcıyı
Tanıma
İçerik Tasarım Test ve
Geliştirme
Kart Sıralama: Kullanıcıların,
sitenizdeki bilgileri
sınıflandırmasını sağlar.
Bu şekilde sitenizin yapısı ile
kullanıcının düşünme
biçimi arasındaki
uyum sağlanmış olur.
İçerik Mülakatları: Kullanıcıları
kendi doğal ortamlarında
gözlemleme fırsatı sunarken,
çalışma prensiplerine
dair daha net fikir sahibi
olmanızı sağlar.
İlk Tıklama Testi: Çalışır
durumda olan bir web sitesi,
prototip ya da wireframe
üzerinde uygulanabilecek,
navigasyon odaklı bir
test yöntemidir.
Focus Gruplar: Kullanıcı
davranış, fikir ve talepleri
hakkında bilgi edinmenizi
sağlayan, belirli kullanıcı
gruplarıyla yapılan
görüşmelerdir. 
Sezgisel Değerlendirme
/Uzman Görüşü:
Kullanılabilirlik konusunda
uzman grupların,
web sitenizi belirli ilkeler
çerçevesinde
değerlendirmesidir.
Bireysel Mülakatlar: Birebir
görüşmeler; belirli
kullanıcılar, kullanıcı
davranışları, istekleri ve
deneyimleriyle ilgili detaylı
bilgi edinmenizi sağlar.
Paralel Tasarım: En iyi sonuca
ulaşabilmek için birden fazla
tasarımcının eş zamanlı ve
birbirinden bağımsız olarak
çalışmasıyla, farklı ve
en doğru bakış açılarının
bir araya
getirilmesini sağlar.
Kişilikler (Persona): Mevcut
verilere ve kullanıcı
mülakatlarına dayanarak
temsili kullanıcıların
yaratılmasıdır.
Kişisel detaylar hayal ürünü
olabilir ancak, kullanıcı tipi
yaratmak için kullanılan
bilgiler hayal ürünü olamaz.
Prototiplendirme: Tasarım
ekibinin, site maketini
uygulamadan önce tüm
fikirleri kontrol etmesini
sağlar. Prototip, kağıttan bir
model olabileceği gibi,
interaktif html sayfalardan
da oluşabilir.
Anketler: Web sitenizin
farklı kullanıcılarına
soracağınız soru grupları,
sitenizi ziyaret eden insanlar
hakkında bilgi sahibi
olmanızı sağlar.
Sistem Kullanılabilirliği
Ölçümü (SUS): Kullanılabilirliği
subjektif olarak test etmek için
uygulanan ’bağımsız 10 madde
ölçümü’ teknolojisidir.
Görev Analizi: Kullanıcıların
web sitenizde yapmak
istedikleri de dahil olmak üzere,
tüm kullanıcı hedefleri
hakkında bilgi edinmenizi ve
sitenizde üstlendikleri rolleri
anlamanızı sağlar.
Kullanılabilirlik Testi:
Sitenizin gerçek
kullanıcılarıyla yapılan
birebir oturumlar vasıtasıyla,
sitenizde onları rahatsız eden
problemleri bulmanızı sağlar.
Kullanım Durumu:
Kullanıcıların, web sitenizin
spesifik bir özelliğini
nasıl kullandığına;
her bir görevi tamamlamak
için attıkları adımlar da dahil
olmak üzere, siteyle olan
etkileşimlerine dair detaylı bilgi edinmenizi sağlar.

En İyi Uygulamalar:

Proje Planlaması boyunca:

Kullanıcı odaklı tasarım sürecinde sizi adım adım yönlendirebilecek görsel bir harita olarak, UCD (Kullanıcı Odaklı Tasarım) Kılavuzu’na başvurun.

Test aşamasını, programınıza ne zaman dahil edeceğinizi hesaplayın. Erken ve sık test edin.

Siteniz için hedef kitleyi tanımlayın. Bunu yapmanız; UX ekibinin aşağıdaki süreçlerde işini kolaylaştıracaktır:

  • Filtreleme
  • Katılımcıları işe alma
  • Kişilikleri (personalar) belirleme
  • Test için görevleri tanımlama

Referanslar:

Observing the User Experience: A Practitioner’s Guide for User Research by Mike Kuniavsky

Proje Yönetimi Temelleri

proje yonetimi

Proje Yönetimi, bir projeyi ve kaynaklarını planlayıp organize etmeye odaklanır. Proje Yönetimi;

  • Tüm proje sürecinin tanımlanması ve yönetilmesi
  • Kullanıcı odaklı tasarıma uyarlanması
  • Proje ekibinin belirlenmesi
  • Ve bu ekibin, proje tamamlanana kadar tüm aşamalarda etkin bir şekilde yönlendirilmesi gibi süreçleri kapsamaktadır.

Proje Yönetiminin Değeri:

Doğru bir proje yönetimi sayesinde; hedef kitlenin tüm görev ve amaçları desteklenirken, projeye dair tüm vizyon ve hedeflerin de gerçekleşmesi sağlanır. Aynı zamanda elinizdeki kaynakları etkin ve verimli bir şekilde kullanarak, olası riskleri de önlemiş olursunuz.

İyi bir proje yönetimi; ekip üyelerinin kendi sorumluluklarını anlayabilmesine yardımcı olurken, projenin belirlenen bütçe ve zamanlama dahilinde tamamlanabilmesi için herkesin ihtiyaç duyduğu programı sunarak, beklentileri karşılamaktadır.

Proje Yönetimi Kapsamındaki Alanlar:

proje yonetimi

Proje Yönetimi Enstitüsü (PMI), proje yönetimi kapsamında 9 alan tanımlamıştır.

Ekip Kurmak ve İletişime Teşvik Etmek:

Ekibinizin büyüklüğü ve ihtiyaç duyduğunuz görevler, projenizin büyüklüğüne bağlı olarak değişim göstermektedir. Ekip üyelerinizin bir ya da birden fazla görevi yerine getirebileceği ihtimalini mutlaka göz önünde bulundurmalısınız.

Ekibin büyüklüğü ne olursa olur, aralarındaki iş birliği ve iletişim şeklini tanımlamak oldukça önemlidir. Bunun için de aşağıdakiler ele alınmalıdır:

Planlı / düzenli toplantılar

Ekibin resmiyet düzeyi

Toplantı modeli (yüz yüze, sanal, her ikisi de)

Dökümanlarla nasıl çalışılacağı ve paylaşımın nasıl olacağı

Dökümanların depolanması ve sürüm denetimi

Karar ve onaylar için iş akışı

Proje Süreci ve Evreleri, Projenin Kullanıcı Odaklı Tasarım Prensipleriyle Bütünleşmesi:

Projeler genellikle belirli evrelere ayrılır. Her evre; yapılması gereken işi ve bu işe dahil olması gereken kişileri belirler. Genelde bir evrenin tamamlanmış sayılabilmesi için, belli başlı süreçlerin bitirilip teslim edilmiş olması gerekmektedir. Bazı proje ekipleri, tüm evreleri birbiriyle çakıştırarak hızlı kontrol sistemi uygulamayı da tercih edebilmektedir.

Proje süreci; projenin başlangıç ve bitişini tanımlayarak, tüm evrelerini temsil etmektedir. Proje sürecinde ele alınan ilk evre, ‘0. Adım’ olarak tanımlanır. Bu adım genellikle projenin kavramsallaştırılıp görselleştirilmesi süreçlerini kapsamaktadır. Proje Yönetimi Enstitüsü’ne göre, proje yönetim süreci genellikle dört ya da beş evreden oluşmaktadır. Ancak bazı projelerde bu rakam daha fazla olabilmektedir.

En çok tercih edilen proje süreci yaklaşımları Waterfall ve Agile’dir. Seçeceğiniz yaklaşım ne olursa olsun, projenize kullanıcı odaklı tasarım (UCD) yöntemlerini dahil etmeniz gerekecektir. 

İleri seviyede kullanıcı odaklı tasarım süreci, aşağıdakileri adımları kapsamaktadır:

  • PLANLAMA
  • VERİLERİN TOPLANMASI ve ANALİZİ
  • İÇERİK OLUŞTURMA
  • SİSTEM PROTOTİPLERİNİN TASARLANMASI ve GELİŞTİRİLMESİ
  • TEST AŞAMASI

Proje Planı ve Faaliyet Sözleşmesi:

Projenizi tanımlarken; proje süresince bir referans niteliği taşıyacak, ekibinizin peşinen onaylayacağı bir proje planınızın olması önemlidir. Planınızın ana hatlarını oluştururken, kullanıcı odaklı tasarım yöntem ve metodolojisini de dahil etmeyi unutmamalısınız.

Çoğu proje planı, ana hatlarıyla aşağıdakilerden oluşmaktadır:

  • Amaçlar
  • Gereksinimleri ortaya çıkaracak olan kapsam
  • Kullanılacak teknoloji, bütçe, ekip görev ve sorumluluklarını da kapsayan kaynaklar
  • Program
  • Varsayımlar
  • Bağlılıklar
  • Risk değerlendirmesi ve yönetim planı
  • Değişim kontrolü planı

Proje planınız sonunda, ekibinizin ihtiyaçlarına bağlı olarak bir faaliyet sözleşmesi hazırlayabilirsiniz. Faaliyet sözleşmesi genellikle proje sponsorunun, proje planında belirlenmiş olan ekip tarafından yapılacak olan işi onayladıklarına dair imzalarının bulunduğu tek sayfalık bir belgeden oluşmaktadır.

Başarılı ekiplerin, süreç içerisinde gerçekleşebilecek durumlara karşı anlayışlı olmaları ve uyum sağlayabilmeleri gerektiğini unutmayın. Proje planı, projeye dair öngörülerinizi resmileştirerek, proje süresince gerçekleşebilecek olası değişiklikler hakkında da bilgi sahibi olmanızı sağlar.

Program Hazırlamak:

Program, proje yönetiminin önemli parçalarından biridir. Çünkü proje ilerledikçe ne kadar gelişme kaydettiğinizi ölçümlemenizi, ekip üyelerinizin tüm projeye ne kadar uyum sağladığını ve sorumluluklarını ne kadar yerine getirdiklerini görmenizi sağlar.

Programlar; proje sürecinin belirli aşama ve temas noktalarına ayrılmasını sağlayarak, neler yapılması gerektiğini ve hangi işin, kimin sorumluluğunda olduğunu da tanımlamaktadır.


Referanslar:

Questions to Ask at Kick-Off Meetings

The Project Management Institute A Guide to Project Management Body of Knowledge

Russ Unger and Carolyn Chandler’s A Project Guide to UX Design: For User Experience Designers in the Field or in the Making (2nd Edition)

Project Management Basics Presentation

Kullanıcı Deneyimi Temelleri

kullanici deneyimi

Kullanıcı Deneyimi (UX:User Experience) ; proje yönetimi yapan grupların işe dair amaç ve hedeflerini de göz önünde bulundurarak, kullanıcıların kendilerini, ihtiyaçlarını, değer yargılarını, yeteneklerini ve sınırlarını derinlemesine kavrayabilme üzerine odaklanmaktadır.

Kullanıcı deneyimi; ürün ve hizmetlerinizin farkındalığını geliştirirken, kullanıcı etkileşiminin kalitesini de artırmayı hedefler.

Kullanıcı Deneyimini Etkileyen Faktörler:

Kullanıcı deneyiminin özünde; kullanıcılar için sağladığınız şey her ne ise, onların değer vereceği bir şey olmasını garantilemek vardır. Peter Morville bunu, ‘Kullanıcı Deneyimi Peteği’ şablonu ile açıklamaktadır.

kullanici deneyimi

Morville’e göre anlamlı ve değerli bir kullanıcı deneyimi için gereken içerik, bu özelliklerin tümünü barındırmalıdır.

  • Faydalı: İçeriğiniz orijinal ve herhangi bir ihtiyacı gidermeye yönelik olmalıdır.
  • Kullanılabilir: Kullanımı kolay olmalıdır.
  • Cazip/Beğenilen: Görsel, kurumsal kimlik, marka ve diğer tasarım elementleri, duyguları harekete geçirmeli ve beğeni almalıdır.
  • Bulunabilir: İçerik, site içinde ve dışında bulunabilir ve ulaşılabilir olmalıdır.
  • Erişilebilir: Engelli insanlar tarafından da ulaşılabilir olmalıdır.
  • Güvenilir: Kullanıcılar söylediklerinize inanmalı ve size güvenmelidirler.

Kullanıcı Deneyimi Oluşturma ile İlgili Alanlar:

Kullanıcı deneyimi (UX); sürekli büyümeye ve gelişmeye devam ettiği için, hala tanımlanmakta olan bir alandır. Kullanıcı odaklı başarılı bir tasarım; insan-bilgisayar etkileşimi (HCI) prensipleriyle birlikte, aşağıdaki disiplinleri de kapsamına almaktadır:

Proje Yönetimi; bir projeyi ve kaynaklarını planlayıp organize etmeye odaklanır. Proje yönetimi; tüm proje sürecinin tanımlanması ve yönetilmesi, kullanıcı odaklı tasarıma uyarlanması, proje ekibinin belirlenmesi ve bu ekibin, proje tamamlanana kadar tüm aşamalarda etkin bir şekilde yönlendirilmesi gibi süreçleri kapsamaktadır.


Kullanıcı Araştırması; çeşitli gözlem teknikleri, görev analizleri ve diğer geribildirim yöntemleri vasıtasıyla, kullanıcı davranışlarını, ihtiyaç ve motivasyonlarını anlamaya odaklanmaktadır.


Kullanılabilirlik Değerlendirmesi; kullanıcıların, amaçlarına ulaşmak için bir ürünü ne kadar iyi kullanıp öğrenebildiklerine odaklanırken, aynı zamanda onların, bu süreçten ne kadar tatmin olduklarına da değinmektedir.


Bilgi Mimarisi (IA); bilginin nasıl organize edilip yapılandırıldığı ve kullanıcıya nasıl sunulduğu konularıyla ilgilenmektedir.


Kullanıcı Arayüzü Tasarımı; kullanıcı aksiyonlarını öngörerek, arayüzün erişilebilir ve anlaşılabilir basitlikte öğelerden oluşmasına ve kullanıcı eylemlerini kolaylaştırmaya odaklanmaktadır.


Etkileşim Tasarımı (IxD); iyi hesaplanmış kullanıcı davranışlarıyla bağdaşan interaktif sistemler yaratmaya odaklanmaktadır.


Görsel Tasarım; markanın hedeflerine uygun ve estetik açıdan tatmin edici arayüz tasarımlarını amaçlamaktadır.


İçerik Stratejisi; fayda sağlayacak içeriklerin yaratılması, planlanması, gönderimi ve yönetimi ile ilgilenmektedir.


Erişilebilirlik; engeli olan bireylerin bir web sitesi, sistem ya da uygulamadan nasıl faydalanabildiğine odaklanmaktadır.


Web Analitikleri; web sitesi verilerinin toplanması, raporlanması ve analizi ile ilgilenmektedir.


Referanslar:

Elements of User Experience diagram , Jesse James Garrett

User Experience Honeycomb diagram, Peter MorvilleThe Elements of User Experience: User-Centered Design for the Web and Beyond (2nd Edition), Jesse James Garrett