Kategori: UX

Kullanılabilirlik Testi; bir ürün ya da hizmetin, temsili kullanıcılarla test edilerek değerlendirilmesi anlamına gelmektedir. Genellikle test sırasında gözlemciler, katılımcıları izlerken, dinlerken ve gerekli notları alırken; katılımcılar tipik görevleri tamamlamaya çalışmaktadır.

Amaç; kullanılabilirlik problemlerini ortaya çıkarmak, niteliksel ve niceliksel veri toplamak ve katılımcının ürünle ilgili memnuniyetini tespit etmektir.

Etkin bir kullanılabilirlik testi için, bir test planı geliştirmeniz, katılımcıları belirlemeniz ve sonrasında da bulgularınızı analiz edip raporlamanız gerekmektedir.

Kullanılabilirlik Testinin Faydaları:

Kullanılabilirlik testi, tasarım ve geliştirme ekibinin, problemleri kodlanmadan önce tespit etmelerine yardımcı olmaktadır. Sorunlar ne kadar erken tespit edilir ve düzeltilirse, hem zaman hem de genel program akışı bağlamında o kadar az maliyetli olmaktadır. 

Kullanılabilirlik testi sırasında;

• Katılımcıların, belirli görevleri başarıyla yerine getirip getiremediklerini öğrenmiş olursunuz.
• Bu görevlerin tamamlanması için gereken zamanı belirlemiş olursunuz.
• Katılımcıların, web siteniz ya da ürününüzden ne kadar memnun kaldıklarını öğrenmiş olursunuz.
• Kullanıcı performans ve memnuniyetini geliştirmek için yapılması gereken değişiklikleri tespit etmiş olursunuz.
• Ve bu performansın, kullanılabilirlik hedeflerinizi karşılayıp karşılamadığını analiz etmiş olursunuz.

Resmi bir Laboratuvara İhtiyacınız Yok:

Etkin bir kullanılabilirlik testi için resmi bir kullanılabilirlik laboratuvarına ihtiyacınız yoktur. Aşağıdaki koşulları sağladığınızda, başarılı bir kullanılabilirlik testi yapabilirsiniz:

Ses ve görsel ekipmanlarla donatılmış, birbiriyle bağlantılı 2-3 odası olan sabit bir laboratuvar

Portatif kayıt ekipmanı olan bir oda

Kayıt ekipmanı olmayan, kullanıcıyı gözlemleyerek notlar alan gözlemcinin bulunduğu bir oda

Kullanıcının uzaktan yönetildiği herhangi bir yer (moderatör eşliğinde ya da değil)

Maliyeti Etkileyen Faktörler:

Test maliyetleriniz aşağıdakilere bağlı olarak değişim göstermektedir:

• Test tipi
• Test için bir araya getirilen ekibin büyüklüğü
• Test için gereken katılımcı sayısı
• Testin kaç gün süreceği

Bütçenizi, birden fazla kullanılabilirlik testi yapılacak şekilde ayarlamayı unutmayın. Bir web sitesi ya da ürün üzerinde hazırlanan kullanılabilirlik testi, tekrarlanması gereken bir sürece girebilir.

Kullanılabilirlik testi için bütçelendirme yaparken, aşağıdaki unsurları göz önünde bulundurun:

Kullanılabilirlik testini planlamak için zamana ihtiyacınız vardır. Kullanılabilirlik uzmanları ve ekibin, web sitenizin test senaryoları üzerinde yapacakları pilot testler için zamana ihtiyaçları olacaktır. Testi uygulamak, verileri analiz etmek, rapor yazmak ve bulguları sunumlaştırmanın yanı sıra, ön hazırlık için de gerekli zamanı ayırmanız gerekir.

Katılımcıları nereden ve nasıl bir araya getireceğini düşünün. İhtiyaçlarınız doğrultusunda bunu ekip içerisinde çözebilir ya da size katılımcı sağlayacak bir firmayla anlaşabilirsiniz.

Katılımcıların size ayıracağı zaman için ödeyeceğiniz ücretleri ya da seyahat masraflarını bütçenize dahil etmeyi unutmayın.

Gözlem ve kayıt için gereken ekipmanlara sahip değilseniz, laboratuvar ve diğer ekipmanlar için bir kira bütçesi ayırmanız gerekir. Test için bir konferans salonu kullanacaksanız, önceden yerinizi ayırtmanızda fayda vardır.

Proje planınız dahilinde kullanılabilirlik testini uygulamanın yanı sıra, ekibin de test için bir hedef belirlemesi ve sonuçları uyguluyor olması büyük önem taşımaktadır.

Prototip; bir ürüne zaman, para ya da geliştirme yatırımı yapmadan önce, ürünle ilgili fikirlerinizi inceleyip soruşturmanızı ve bir özelliğin ya da tüm tasarım konseptinin arkasında yatan niyeti göstermenizi sağlayan taslak üründür.

Prototip; kağıt üzerine yapılmış çizimlerden (Düşük Sadakat Oranı), içeriğin bir bölümünü görmenizi sağlayan tıklanabilir linklere ya da tamamen çalışan bir siteye kadar (Yüksek Sadakat Oranı) her şekilde yapılabilir.

Prototipin Faydaları:

Bir ürünü, geliştirme sürecinin erken fazlarında değiştirmek, siteyi geliştirdikten sonra değiştirmekten daha kolaydır. Bu nedenle sürecin ilk aşamalarında prototip çalışmasını yapmanız gerekir. Prototip sayesinde, bir yandan web sitenizin tasarımı ve planlaması üzerinde çalışırken, diğer yandan kullanıcılardan geri bildirim elde edebilirsiniz.

Nielsen‘ e göre, kullanıcı deneyimindeki en büyük gelişmeler, kullanılabilirlik verilerinin mümkün olduğunca erken toplanmasıyla elde edilmektedir. Nielsen ayrıca, herhangi bir kod yazılmadan yapılan değişikliklerin, tüm uygulamalar tamamlandıktan sonra yapılacak değişikliklerden çok daha az maliyetli olacağının da altını çizmektedir. 

Taslak ile Prototip Arasındaki Fark:

Taslak, wireframe (şema) ya da prototip arasındaki farklar her zaman çok net olmasa da, her biri farklı amaçlar için kullanılmaktadır.

Bill Buxton ‘Kullanıcı Deneyimi Taslakları‘ adlı kitabında, aradaki farkın daha net anlaşılmasını sağlayan bir liste hazırlamıştır:

Tracy Lepore, taslaktan tasarıma kadar tüm süreci göstermek için; tasarımın iletişim şekli ve evreler arası tekrarlama miktarı ile tasarımın doğruluğu arasındaki ilişkiyi aşağıdaki gibi görselleştirerek tanımlamıştır:

Yüksek Sadakat ve Düşük Sadakat Prototipleme Modelleri:

Düşük ya da yüksek sadakat prototip kullanımı ve bir prototipin, tasarımın son haline ne kadar benzemesi gerektiği konularında süregelen tartışmalar söz konusudur. Her ikisi de kullanılabilirlik problemlerini ortaya çıkarma konusunda eşdeğerdir. Bununla birlikte, projeniz için hangisinin daha iyi bir alternatif olduğunu anlamak için aşağıdakileri göz önünde bulundurmalısınız:

Düşük Sadakat Prototipleri; genellikle kağıt üzerine hazırlanır ve kullanıcı etkileşimine izin vermez. El çizimi maketler ya da çıktılardan oluşabilirler. Teoride düşük sadakat eskizlerini oluşturmak çok daha az zaman alır. Bu prototip modeli; yenilik ve geliştirmeye teşvik eden alternatif tasarım çözümlemelerinin erkenden görselleştirilmesine izin vermektedir. Bu yaklaşımın bir diğer avantajı da, taslak oluşturma sırasında kullanıcıların rahatlıkla istedikleri değişiklikleri önerebilmeleridir.

Yüksek Sadakat Prototipleri; bilgisayar odaklı ve genellikle gerçekçi (mouse-klavye) kullanıcı etkileşimine izin veren çalışmalardır. Yüksek sadakat prototipleri, sizi en doğru kullanıcı arayüzüne mümkün olduğunca yaklaştırır. Bu tip prototiplerin, gerçek insan performansı verilerini (örneğin bir görevin tamamlanması için gereken süre) toplama ve müşteri, yönetim ve diğerlerine gerçek ürünü gösterme konularında daha etkin olduğu varsayılmaktadır.

Kağıt Prototip Çalışmaları:

Kağıt üzerinde yapılan prototip çalışmaları; sitenin bilgi mimarisi, tasarımı ve içeriği hakkında geri bildirim almanızı sağlayan en hızlı yöntemlerdir. Kağıt prototip modeli oluşturmak oldukça kolaydır ve ihtiyacınız olan şeyler yalnızca; kağıt, makas ve yapışkanlı not kağıtlarıdır.

Her bir web sayfası için bir kağıt parçası, kullanılabilirlik testinde kullanıcılara denetilir. Kullanıcılar, gerekli bilgiye ulaşmak için nereye tıklamaları gerektiğini gösterir ve siz de o ekranı göstermek için sayfayı değiştirirsiniz.

Bu yöntemle, tasarım sürecinde erken geri bildirimler toplayabilir, kolaylıkla değişiklik yapabilir ve ilk tasarımınızı geliştirebilirsiniz.

Referanslar:

A Case Study of How Interface Sketches, Scenarios and Computer Prototypes Structure Stakeholder Meetings, Johanson and Arvola

M. Walker, L. Takayama and J.A. Landay, High-fidelity or low-fidelity, paper or computer? Choosing attributes when testing web prototypes, Proceedings of the Human Factors and Ergonomics Society 46th Annual Meeting, September 29–October 4, 2002, Baltimore, USA, HFES, Santa Monica (2002), pp. 661–665.

Paper Prototypes Work as Well as Software Prototypes

Paralel tasarım tekniğiyle; aynı gereksinimler ile birden fazla kişi, ilk tasarım üzerinde çalışır. Her tasarımcı birbirinden bağımsız olarak çalışır ve herkes işini bitirdiğinde, konseptler grubun diğer üyeleriyle paylaşılır. Sonrasında tasarım ekibi her bir çözümü ayrı ayrı ele alır ve tüm tasarımcılar, kendi çözümlerini daha da geliştirebilmek için en iyi fikirlerini kullanırlar.

Paralel Tasarım Yönteminin Faydaları:

Bu yöntem sayesinde farklı fikirler bir araya gelir ve her tasarımda çözümlenmiş en iyi fikirler alınarak final tasarım oluşturulur.

Paralel tasarım sayesinde:

• Hızlıca ve etkin bir maliyetle pek çok fikir bir araya getirilebilir.
• Aynı anda farklı yaklaşımlar keşfedildiği için konsept geliştirme aşaması da hızlandırılmış olur.
• Konseptler birleştirilmek üzere üretilir, böylelikle nihai çözümde tüm fikirlerden faydalanılmaktadır.

Paralel Tasarımın En İyi Uygulamaları:

Projenizde paralel tasarım uygulayabilmek için;

• Hangi arayüzler üzerinde çalışılacağını belirleyin
• Tasarımın uygunluğu konusundaki beklentileri netleştirin
• Eğer bir takım yaklaşımını benimseyecekseniz, ekibinizin eşdeğer yeteneklere sahip olduğundan emin olun
• Değerlendirme ölçütlerini belirleyin

Her bir tasarım tek tek incelendikten sonra her tasarımdaki uygun elementleri, final konseptte birleştirmek için yeteri kadar zaman olduğundan emin olun.

Araştırmalar Neyi Gösteriyor?

Diğerlerinin tasarımlarını görmek ve denemek, final çözümleri geliştiriyor:

Paralel tasarım yöntemi, oldukça işe yarayan bir yöntemdir. Çünkü ekibin her üyesi, diğer üyelerin tasarımlarını görerek fikirler geliştirebilir. Orijinal arayüz ne kadar iyi olursa olsun, bu yöntemle herkes kendini geliştirmiş oluyor. Ekip üyeleri iyi tasarım fikirlerini hızlıca oluşturup, bu fikirleri kendi tasarımlarına entegre edebiliyorlar.

Farklı tasarımlar oluşturmak, daha iyi sonuçlar yaratıyor:

Jakob Nielsen, Paralel Tasarım ile Sistem Kullanılabilirliğini Geliştirmek (1996) başlıklı vaka çalışmasında paralel tasarımın değerini desteklemektedir (örneğin; arayüz tasarımlarında birden fazla tasarımcının birbirinden bağımsız olarak çalışması). Vaka çalışması sonuçlarında geleneksel tasarım yöntemleriyle ölçümlenen kullanılabilirlik gelişmesi %18 iken, paralel tasarımda bu oran %70 olmuştur. Nielsen, bu bulgulardan 2011’de yayımlamış olduğu makalesinde de söz etmektedir.

McGrew’ in Paralel Tasarım Hakkındaki Makalesi:

McGrew, 2001 yılında paralel tasarımın değeriyle ilgili bir makale yazmıştır. Bir fatura mutakabat programının arayüzü için paralel tasarım uygulamasını kullanmıştır. Tasarımcılar ise; proje yöneticisi, yazılım ve donanım ekip üyeleri, iki konu uzmanı, üç kullanıcı ve beşeri faktörler mühendisi olan McGrew’ ün kendisiydi.

Ekip; kağıt ve marker kalemlerle birbirinden bağımsız olarak eskizler üzerine çalıştı. Tüm eskizler duvara asılarak incelendi. Katılımcılar sonradan iki ilave eskiz daha eklediler. McGrew her yeni tasarımın; başka bir tasarıma ait fikirlerden en az bir tanesini barındırmasını ve bir tane de hiç sunulmamış bir fikre sahip olmasını istedi.

Tasarımlar incelendikten sonra ekip, kısa bir sürede olması gereken en iyi tasarım konusunda uzlaşarak, gün sonu gelmeden final kullanıcı arayüzüne karar vermiş oldu. Ekip üyeleri, tekrar sürecine girmeden 40 farklı tasarım alternatifi üzerinde düşünmüş oldu. Seçilen en iyi fikirler, katılımcıların da hızlıca yanıt vermelerini sağladı.

Referanslar:

M. Walker, L. Takayama and J.A. Landay, High-fidelity or low-fidelity, paper or computer? Choosing attributes when testing web prototypes,Proceedings of the Human Factors and Ergonomics Society 46th Annual Meeting, September 29–October 4, 2002, Baltimore, USA, HFES, Santa Monica (2002), pp. 661–665.

Parallel Design method, Usability Net

Sezgisel değerlendirmede kullanılabilirlik uzmanları, sitenizin arayüzünü kullanılabilirlik prensipleri doğrultusunda incelemektedirler. Bu analiz sonucunda, potansiyel kullanılabilirlik sorunlarının bir listesi çıkarılmış olur.

Sezgilerin Avantaj ve Dezavantajları:

Sezgisel değerlendirme, kullanılabilirlik testinin yerine geçmemelidir. Sezgiler, sitenizin kullanılabilirliğini etkilese de; sezgisel değerlendirmede belirlenen sorunlar, kullanılabilirlik testinde bulunanlardan farklıdır.

• Tasarımcılar için nispeten daha ucuz ve hızlı geri bildirim sağlayabilir.
• Tasarım sürecinde erken geri bildirim elde edebilirsiniz.
• Doğru bulgular ile tasarımcıların en iyi düzeltmeleri yapmaları sağlanabilir.
• Diğer kullanılabilirlik testi yöntemleri ile bir arada kullanılabilir.
• Kullanılabilirlik testi ile, ileride ortaya çıkabilecek sorunlar incelenebilir.

• Bulguları etkin bir biçimde uyarlayabilmek için deneyim ve bilgi gerekir.
• Eğitimli kullanılabilirlik uzmanlarını bulmak bazen zor ve oldukça pahalı olabilir.
• Birden fazla uzmanla çalışıp, sonuçlarını birleştirmek zorunda kalırsınız.
• Temel sorunlardan çok, ufak sorunları ortaya çıkarabilir.

Nielsen’in Bulguları:

Farklı gruplar tarafından pek çok sezgisel değerlendirme çalışması yapılmıştır ancak bunlar arasında en iyi bilineni, 1994 yılında Nielsen tarafından geliştirilmiş olanlardır. Nielsen’in, Rolf Molich ile birlikte 1990 yılında düzenlemiş olduğu listede, aşağıdaki bulgular yer almaktadır:

Sistem Durumunun Görünürlüğü: Sistem; makul zamanlarda düzenli olarak kullanıcıyı, neler olup bittiğine dair bilgilendirmelidir.

Gerçek Dünya ile Sistem Arasındaki Uyum: Kullanıcının dilinden konuşulmalı; sistem-merkezli terimler yerine, kullanıcının aşina olduğu kelime, cümle ve konseptler kullanılmalıdır. Bilginin doğal ve mantıklı bir düzende aktığı, gerçek hayata dair yöntemler takip edilmelidir.

Kullanım Kontrolü ve Özgürlüğü: Kullanıcılar sık sık yanlış sistem fonksiyonlarını seçerler ve bu istemeyen durumun iyice kontrolden çıkmaması için açıkça belirlenmiş bir ‘acil çıkış’ sistemine ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle ‘geri’ ve ‘tekrarla’ fonksiyonları desteklenmelidir.

Tutarlılık ve Standartlar: Kullanıcılar; farklı kelime, durum ya da aksiyonların aynı anlama gelip gelmediğini düşünmemelidir. Tutarlı altyapı sistemleri kullanılmalıdır.

Hata Önleme: Güzel hata mesajlarından bile daha iyi bir şey varsa o da, bir hatanın en başta gerçekleşmesini engelleyen dikkatlica hazırlanmış bir tasarımdır. Her ikisi de kullanıcı herhangi bir aksiyon almadan önce hataya açık durumları ortadan kaldırarak, kullanıcıya onay seçeneği sunmaktadır.

Yeniden Hatırlatmak Yerine Tanımak: Obje, aksiyon ve seçenekler görünür hale getirilerek, kullanıcı belleğine fazla yükleme yapmaktan kaçınılmalıdır. Kullanıcı, diyaloğun bir parçasından diğerine geçerken karşılaştığı bilgiyi hatırlamak zorunda kalmamalıdır. Sistem kullanım talimatları görünür ya da gerektiğinde kolaylıkla geri alınabilir olmalıdır.

Kullanım Verimliliği ve Esnekliği: Yeni kullanıcı tarafından görülmeyen hız artırıcılar, deneyimli kullanıcılar için etkileşim hızını sıklıkla artırabilir ve sistem hem deneyimli, hem de deneyimsiz kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olabilir. Kullanıcıların, kendi hızlarını ayarlayabilmelerine izin verilmelidir.

Estetik ve Minimal Tasarım: Diyaloglar, alakasız ve ihtiyaç duyulmayan bilgiler içermemelidir. Bir diyalogda yer alan her ilave bilgi, gerekli olan bilginin ulaşılabilirliğini ve görünürlüğünü azaltır.

Kullanıcılara Hataları Tanıyıp Tespit Etmeleri ve Onlardan Kurtulmaları için Yardımcı Olmak: Hata mesajları, yalın bir anlatım diliyle (kod kullanılmadan) ifade edilmeli, sorun açıkça belirtilmeli ve yapıcı bir şekilde çözüm sunulmalıdır.

Yardım ve Dökümantasyon: Sistemin dökümantasyon olmadan kullanımı daha iyi olsa da, yardım ve dökümantasyon seçenekleri sunmak gerekebilir. Bu tip bilgiler araştırılması kolay, kullanıcı görev odaklı, yerine getirilmesi için adım adım net olarak açıklanmış olmalı ve çok uzun olmamalıdır.

Uzman Görüşleri:

Uzman görüşünde eleştirmenler, bulguları önceden bimekte ve anlamaktadır. Bu nedenle eleştirmenler spesifik bir bulgu setini kullanmazlar. Bunun bir sonucu olarak da uzman görüşleri daha az resmi olma özeliği taşımakta ve potansiyel bir sorun için spesifik bir bulgu saptamayı gerektirmemektedirler.

Referanslar:

Molich, R. and Nielsen, J., Improving a human- computer dialogue, Communications of the ACM, 33(3), 338-348, (1990).

Nielsen, J., Enhancing the explanatory power of usability heuristics, CHI’94 Conference Proceedings, (1994).

Focus Grup; genellikle bir moderatör eşliğinde, 5-10 katılımcıdan oluşan tartışmalardır. Focus grup sayesinde kullanıcıların davranışlarını, inançlarını, arzularını ve konseptlere verdikleri tepkileri öğrenmeniz mümkündür.

Focus Grupları, Kullanılabilirlik Testi ya da İçerik Mülakatlarından Ayıran Nedir?

Focus grup, geleneksel bir pazar araştırması tekniğidir. Pazarlama departmanları çoğunlukla focus grup çalışmalarına, kullanılabilirlik testleri ya da içerik mülakatlarından daha çok aşinadır. Ancak bu tekniklerin hepsi, farklı bilgiler sağlamaktadır.

Tipik bir focus grup çalışmasında katılımcılar konuşur. Focus grup sırasında kullanıcılar, sizinle deneyim ve beklentilerini paylaşırlar ancak, siz bu deneyimleri doğrulamak ya da gözlemlemek zorunda kalmazsınız.

Tipik bir kullanılabilirlik testi ya da içerik mülakatında ise kullanıcılar harekete geçerler. Bunun sonucunda da onları izleyip dinleyebilir ve bu davranışlardan belirli sonuçlar çıkarabilirsiniz.

Katılımcıların Seçilmesi:

Focus grup çalışmasının en önemli yanı, hedef kitleniz ve demografik yapısı hakkında bilgi edinebilmenizdir.

Katılımcıları seçerken araştırmacılar, genellikle aşağıdaki kriterler eşliğinde belirli özellik ve karakterlerde olanları seçmektedirler:

• Yaş
• Meslek
• Deneyim
• Eğitim
• Etnik Köken

Focus Grup Uygulaması:

Focus grup çalışması yaparken;

• Seansta tartışılacak konu aralığını önceden belirleyin
• Net ve mantıklı olduklarından emin olmak için sorularınızı önceden test edin
• Tartışmaya teşvik etmek için ucu açık sorular hazırlayın
• Soruları, kendiliğinden akabilecek bir formatta düzenleyin
• Tartışmayı yönetmesi için alanında uzman bir moderatör ile çalışın
• Moderatörün, hangi konular hakkında ne soracağını bilmesi için bir kurgu hazırlayın
• Tartışmanın kolayca ilerleyebilmesi için moderatörün soru ve konuların sırasını değiştirmesine izin verin
• Yaklaşık 2 saat kadar gruba dahil olun
• Seansları kaydedin
• Hiçbir şeyi kaçırmadığınızdan emin olmak için not alan kişi sayısı 1’den fazla olsun.